Kościół w Tworogu to budynek o długiej i ciekawej historii, której nie można opowiedzieć w oderwaniu od parafii w Kotach, której Tworóg był wówczas częścią. Parafia w Kotach powstała w 1687 r. W tym czasie w Tworogu istniała już kaplica św. Antoniego z Padwy wybudowana w 1666 r. przez hrabiego Jerzego Leonarda de Colonna.
Kaplicę zbudowano z cegły, mierzyła 15×8 łokci (w przybliżeniu 8,5×4,5 m). Kiedy Koty stały się parafią, kaplica automatyczne awansowała do rangi kościoła filialnego. Niewielki budynek powiększono wkrótce o drewniany przedsionek obłożony gliną, a następnie o zakrystię i oratorium dla hrabiego (daty przebudowy nie są znane). Kilkakrotnie powiększany budynek nie mógł jednak być trwały, dlatego już na początku XIX w. podjęto decyzję o budowie nowego kościoła, który pomieściłby coraz liczniejszych mieszkańców. Rozwój kuźnictwa wpłynął bowiem na rozwój miejscowości i w efekcie na przeniesienie parafii do Tworoga. Budowę rozpoczęto w 1815 r. według projektu Krzysztofa Worbsa. Proboszczem był wówczas Andrzej Zaglowek. Nowy kościół w pierwotnej formie stał do 1905 r., kiedy to proboszcz Mikołaj Knossalla zdecydował się na jego rozbudowę przez podwyższenie wieży oraz dodanie naw bocznych, prezbiterium i chóru. W nr 17 periodyku parafialnego „Antoniczek” z 30 marca 2008 r. napisano, że ołtarze boczne pierwotnie były zamienione stronami. Świadczą o tym według autora napisy na zewnętrznej elewacji. Według niego ołtarz znajdował się pierwotnie w miejscu obecnego wejścia do kościoła, zaś w miejscu, w którym zaczynają się „długie” ławki kończyła się poprzednia świątynia. Nie wiemy jednak z jakich źródeł korzystano przy pisaniu tekstu. Nie znaleźliśmy potwierdzenia tych słów w materiałach dostępnych redakcji. Bardzo prosimy osoby posiadające informacje na ten temat o kontakt z redakcją.
Faktem natomiast jest, że w latach 1757-1783, kiedy Tworóg należał do hrabiego Franciszka de Colonna, powstała kaplica św. Jadwigi wraz z podziemną kryptą. Hrabia Franciszek Józef był wielkim czcicielem św. Antoniego i to on ufundował stary ołtarz z obrazem świętego. Do dzisiaj pozostała po nim ciekawa pamiątka. To „krótka” ławka, na której widać rzeźbienie w kształcie kolumny (słowo colonna w języku włoskim znaczy „kolumna”) zarezerwowana dla hrabiego. Gdy powiększano kościół, prawa nawa boczna stanęła w miejscu kaplicy, a wejście do krypty, w której spoczął hrabia Franciszek wraz z żoną do dzisiaj można zlokalizować odnajdując jednobarwny, jasny fragment posadzki (przed „krótkimi” ławkami”). Ołtarz św. Józefa z początku XX w. ufundował właściciel tartaku – Franz Opara. Ołtarz maryjny natomiast znajdujący się po lewej stronie od prezbiterium w większej części sfinansował Franz Urbanczyk – rzeźnik z Tworoga, który dzięki talentowi do interesów szybko się wzbogacił i otworzył tworogowski tartak (pierwsza połowa XX w.). Zapamiętano go również jako fundatora głównego żyrandola w kościele, który wisiał do lat 60. minionego wieku (podobno kosztował 1 000 RM).
A czy zastanawiała was kiedyś niepozorna tablica wmurowana w ścianę na prawo od ołtarza maryjnego? To fragment nagrobka Agnes Knossali – matki księdza, który podjął się rozbudowy kościoła. W trakcie budowy, lewa nawa boczna stanęła częściowo na przykościelnym cmentarzu. Aby zachować pamięć o miejscu pochówku matki, ksiądz kazał wmurować fragment nagrobka w ścianę (zdj. powyżej). Z kolei obraz Matki Boskiej Częstochowskiej to pamiątka jaką na początku XX w. Mniejszość Polska (wówczas proporcje narodowościowe były odwrotne) zakupiła w Częstochowie i podarowała kościołowi. Pozłacany obraz do dzisiaj zdobi ścianę na lewo od balasów.
Wchodząc do kościoła koniecznie zwróćcie uwagę na zdobienia na drzwiach wejściowych. Wykonał je dziadek Fryderyka Zgodzaja – kowal z zawodu, Karl Sgodzaj. Po wejściu do przedsionka można łatwo dostrzec, że kształt oszklenia w kolejnych drzwiach odpowiada metalowym zdobieniom. To dlatego, że pierwotnie zamontowano je właśnie tam.
Ks. proboszcz Gerard Woźnica przy okazji remontu świątyni kazał przenieść je na drzwi wejściowe. Gruntowny remont świątyni przeprowadzono w latach 1989–92. Między innymi pokryto wówczas blachą miedzianą dach kościoła i wieży oraz odnowiono elewację i ściany wewnętrzne budynku. Malowidła na ścianach i sklepieniu pokryto jasną farbą. Przeprowadzono również remont instalacji elektrycznej oraz zainstalowano ogrzewanie gazowe. W 2011 roku przeprowadzono kapitalny remont organów. O organach pisaliśmy w nr 44 z 14 listopada 2011 r. oraz w nr 46 z 9 stycznia 2012.
powstał w oparciu o następujące źródła:
Antoniczek, nr 17 (30.03.2008 r.)
ks. Henryk Gawelczyk, „Dzieje kultu św. Antoniego z Padwy w Tworogu”
ks. Henryk Gawelczyk, „Dzieje drewnianego kościoła w Kotach”
www.kuria.gliwice.pl
Informacje przekazane przez Fryderyka Zgodzaja
Tekst ukazał się w wydaniu z 9 maja 2016 (Nr 94)