Lipa drobnolistna rosnąca w Kotach to jeden z wielu pomników przyrody na terenie gminy Tworóg. Jest jednak coś, co wyróżnia drzewo. Lokalizacja. Drzewo rośnie w centralnym miejscu wsi od kilkuset lat. Stoi niewzruszenie przy ulicach Szkolnej i Starowiejskiej stając się niemym świadkiem historii i jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów lokalnego krajobrazu.
– Wielowiekowa, rozłożysta lipa została zasadzona ok. 1796/1797 r., a więc na krótko przed budową wielkiego pieca w Kotach, co miało miejsce ok. 1800 r. Od 1984 r. drzewo figuruje w rejestrze zabytków – informuje Michał Dramski, autor publikowanego w „TWG Kurierze” cyklu artykułów historycznych poświęconych zagadnieniom hutnictwa na terenie Tworoga. Być może drzewo posadzono właśnie z okazji budowy wielkiego pieca? To tylko przypuszczenie, ale biorąc pod uwagę datowanie i lokalizację pieca, niepozbawione sensu. Wielki piec stał naprzeciwko lipy – po drugiej stronie dzisiejszej ulicy Starowiejskiej.
Namacalnym potwierdzeniem hutniczej przeszłości Kotów są złoża szlaki odkryte w trakcie kopaniu sieci kanalizacyjnej w Kotach. W opracowaniu „Ze wspólnego sztambucha” Hanryka Gawelczyka wspomniano, że w 1994 r. w Kotach kopano rowy kanalizacyjne, a grubość odkrytej warstwy żużlu w środku wsi wynosi ok. 1,5 m.
Nie zachowały się pozostałości pieca hutniczego, który stał przy ul. Szkolnej w bliskim sąsiedztwie historycznego drzewa, nie ma również śladów po kole młyńskim na budynku dawnego młyna przy ul. Szkolnej. Została lipa majestatycznie królująca nad okolicą. Dziś otacza ją zielony skwer z przestrzenią rekreacyjną. Przez pewien czas odbywały się tu imprezy plenerowe, nazwane festynami „Pod lipą” (ostatni w tej lokalizacji odbył się w 2008 r.). W 2013 r. na skwerze był jeszcze plac zabaw, ale przeniesiono go na działkę obok przedszkola. Starą lipę poddano pracom konserwatorskim, przycięto suche gałęzie i założono wiązania w koronach drzew. Od kilku lat fundusz sołecki wsi częściowo jest przeznaczany na prace modernizacyjne skweru. W 2021 r. sołectwo wygrało 6 tys. zł w konkursie „Inicjatywa sołecka” z projektem „Modernizacja parku”. – Pieniądze przeznaczono na likwidację pozostałości po basenie, wyrównanie i uporządkowanie terenu i zieleni wokół lipy oraz montaż ławek. Teren jest obecnie wykaszany. To miejsce jest dla nas ważne ze względów historycznych, będziemy o niego dbać – mówi sołtys Kotów, Adam Wandzik.
Rozwinięcie tego tematu znajdziecie w listopadowym „TWG Kurierze”. Polecamy!
