Na mocy testamentu spisanego przez hrabiego Jerzego Leonarda de Colonna w dniu 1 czerwca 1682 roku w Innsbrucku jego następcą w panowaniu nad Tworogiem i okolicznymi wioskami został syn jego kuzynki – Jan Franciszek Juliusz Józef de Verdugo. Nowy właściciel ziem tworogowskich urodził się 23 czerwca 1661 roku w miejscowości Doupov (niem. Tuppau), w północno-zachodnich Czechach (miejscowość ta już dzisiaj nie istnieje). Był synem Maksymiliany von Kolowrat-Liebsteinsky i hrabiego Ferdynanda Jana Antoniego de Verdugo na Skorogoszczy, cesarsko-królewskiego podkomorzego Rzeszy. Majorat tworogowski objął 28 sierpnia 1684 roku.
Ród de Verdugo (hiszpańskie słowo „Verdugo” oznacza „kat”) wywodził się z regionu Kastylia-La Mancha położonego w prowincji Toledo w środkowej Hiszpanii (odnosi się to do pochodzenia pradziadka Jana Franciszka Juliusza de Verdugo. Historycznie ród miał wywodzić się z regionu Insurbia Pademontana, czyli rejonu wokół Mediolanu w północnych Włoszech). Pradziadek Jana Franciszka „Don Francisco de Verdugo” (zdj. po poniżej) urodził się w mieście Talavera de la Reina (120 km na południowy zachód od Madrytu) w dniu 13.03.1537 roku. Jako 19-letni młodzieniec wyruszył wraz z księciem Alby (Hercog, czyli książę Alby to jeden z najstarszych tytułów, jaki nadawany był hiszpańskiej szlachcie; w tym przypadku chodziło o 3. Hercoga Alby: Fernando Alvareza de Toledo, który brutalnie stłumił powstanie przeciwko hiszpańskiej koronie w Niederlandach), aby w imieniu króla Hiszpanii Karola VI Habsburga w duchu kontrreformacji walczyć przeciwko wrogom katolicyzmu. Podczas walk miał wyróżniać się wśród współtowarzyszy ogromną odwagą. W 1573 roku, już jako admirał hiszpańskiej floty, został gubernatorem holenderskiego miasta Haarlem we Flandrii. W latach 1581-1594 był ostatnim hiszpańskim gubernatorem północnych prowincji holenderskich.
W 1578 roku poślubił Dorotę von Mansfeld, córkę hrabiego Petera von Mansfeld. Z tego małżeństwa narodziło się trzech synów. Jednym z nich był dziadek Jana Franciszka de Verdugo – Franciszek II de Verdugo. Wszyscy trzej synowie admirała Francesca nadal wiernie służyli Habsburgom. Za swoje zasługi otrzymali od Cesarza Rzeszy Niemieckiej posiadłości w Czechach. Franciszek II osiedlił się w Doupov, który przekazał w spadku swojemu synowi Ferdynandowi (ojcu Jana Franciszka). Hrabia Jan Franciszek Juliusz de Verdugo był gorliwym katolikiem oraz wiernym poddanym cesarzy I Rzeszy Niemieckiej. Pełnił funkcje tajnego radcy cesarskiego oraz starosty księstwa opolskoraciborskiego. Jako Pan Tworoga cieszył się wielkim uznaniem poddanych. Był żonaty z Johanną Franciszką Freiin Pawlowsky. Z małżeństwa tego narodziło się dwóch synów: Jan Leopold i Zygfryd oraz dwie córki: Maximiliana (w 1709 roku wyszła za mąż za hrabiego Karola Henryka von Sobek, m.in. Pana na Koszęcinie) i Franciszka (w 1718 roku wyszła za mąż za hrabiego Franciszka Alberta von Paczeńskiego na Tenczynie). Nowy Pan Tworoga musiał wywiązać się z szeregu obowiązków, które nakładał na niego testament hrabiego Jerzego Leonarda de Colonna. Największą zasługą Jana Franciszka dla naszej małej ojczyzny było doprowadzenie do powstania nowej parafii, która obejmowała Koty, Tworóg, Potępę, Wesołą należące do dóbr tworogowskich, Żyłkę oraz Młyny Krupa i Ziętek, a także miejscowości będące wtedy własnością braci Adama i Andrzeja Schultzendorf, czyli Brynek, Hanusek, Brzeźnicę i Połomię. Do podpisania aktu erekcyjnego parafii doszło w Nysie w dniu 13 czerwca 1687 roku (w dniu liturgicznego wspomnienia św. Antoniego z Padwy, Patrona kościoła w Tworogu). Dokonał tego biskup wrocławski, ksiądz sufragan Karol Franciszek Neander. Wcześniej Tworóg i okoliczne wioski należały do parafii wielowiejskiej. Wierni zamieszkujący okoliczne miejscowości chcąc dotrzeć do kościoła parafialnego byli zmuszeni przebyć niebezpieczną drogę przez las, w którym grasowało pełno wilków. Ze względu na dość sporą odległość Wielowsi do pozostałych wiosek nierzadko zdarzało się, że kapłan nie zdążył przybyć do umierającego parafianina z „ostatnim namaszczeniem”. Utworzenie nowej parafii znacznie polepszyło sytuację wiernych w wioskach wchodzących w jej skład. Kościołem parafialnym stał się teraz zbudowany około 1530 roku drewniany kościółek w Kotach. W niedzielę 6 lipca 1687 roku kościół ten był miejscem ważnego wydarzenia. Otóż w tym dniu komisarz biskupi, dziekan Maciej Alojzy Scharkovius, wprowadził do parafii pierwszego komendarza (samodzielnego duszpasterza, posiadającego prawa proboszcza, ale ustanowionego na określony czas, w tym przypadku na 6 miesięcy). Komendarzem tym był Paweł Mikolcy (Mikołaj) vel. Paulus Nicolaides, dotychczasowy kapelan zamkowy w Tworogu. W uroczystości tej brał udział hrabia Jan Franciszek wraz ze służbą dworską oraz licznie zgromadzonym ludem. Do rangi kościoła filialnego podniesiono kaplicę pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego w Tworogu. W celu pomieszczenia większej ilości wiernych została ona rozbudowana. Hrabia de Verdugo wywiązał się w ten sposób z ednego z zobowiązań złożonych biskupowi wrocławskiemu w akcie erekcyjnym. Drugim zobowiązaniem hrabiego wobec nowo powstałej parafii było wybudowanie nowej, większej świątyni w Kotach. W miejscu starego, małego drewnianego kościółka miała powstać murowana świątynia z zakrystią i wieżą. Niestety tego zobowiązania hrabia nie zdążył wypełnić. Zmarł 5 maja 1712 roku w Tworogu. Został pochowany w podziemiach kościoła w Świbiu. Dzieła wybudowania nowego kościoła parafialnego w Kotach dokończyli jego dwaj synowie. Jan Franciszek Juliusz de Verdugo sprowadził do Tworoga licznych urzędników austriackich oraz służbę dworską ze swoich rdzennych dóbr w Tuppau (Doupov). Według nieżyjącego już badacza historii szlachty austriackiej prof. Igally Igalffy z Wiednia, do personelu służącego hrabiemu de Verdugo w jego tworogowskich dobrach należeli:
- Hieronymus August Fritsch, Schlosshauptmann in Tworog (kapitan zamku w Tworogu, prawdopodobnie zarządca dóbr).
- „Herr” (Pan) Wenzel – sekretarz hrabiego de Verdugo
- Johann Heinrich z Tuppau – pisarz kuźniczy, który 6 lipca 1688 roku poślubił córkę pisarza kuźniczego z Żyłki, Mariannę Trambsczonkę (Mariannę Dramską, córkę Błażeja Dramskiego). Ich syn Josef (ur. 28.04.1699 r.) był również urzędnikiem w dobrach tworogowskich. Ożenił się z Karoliną von Koschützky, która zmarła w styczniu 1738 roku. Ich syn Franz zmarł 4 lata później. Józef Heinrich zmarł 1.04.1752 roku w Tworogu.
- Johann Martin Winkler – poborca podatkowy, urzędnik skarbowy („Questore”) w Tworogu.
- Johann Tillich – „Burggraf” – hrabia zamkowy (twierdzy).
- Jacob Grabner – pisarz.
- Johannes Schweyda – „Lohngeldschreiber” – urzędnik odpowiadający za naliczanie wynagrodzeń.
- Martin Schreiter – „Berittener vom Schloss” – posłaniec konny z zamku.
Innymi austriackimi szlachcicami mieszkającymi wtedy w Tworogu byli: Augustin Kneipf – cesarski dozorca warzelni soli w Tworogu oraz Johann Georg Klein – dzierżawca tej warzelni. Mamy zatem informację, iż za panowania Jan Franciszka Juliusza de Verdugo w majoracie tworogowskim nie tylko działały huty żelaza (kuźnice), ale również warzelnia soli. To jednak nie wszystko. Prawdopodobnie powstała wtedy również miejscowość Mikołeska. Henryk Borek w książce „Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych” podaje wzmiankę o tej wiosce pochodzącą z 1690 roku („z Mikuluski 1690”). Zarówno ten śląski uczony, rodem z Jędryska koło Kalet, jak i Heinrich Adamy („Die Schlesischen Ortsnamen: ihre Entstehung und Bedeutung” 1888) podają, iż nazwa miejscowości pochodzi od imienia Mikołaj, przy czym Borek podaje pochodzenie od staropolskich wyrazów „Mikolasz bądź Mikolusz”, natomiast Adamy określa pochodzenie nazwy od Św. Mikołaja („St. Nicolaus”). W latach 1687 – 1688 proboszczem nowo powstałej parafii kotowsko-tworogowskiej był Paul Nicolaides (Paweł Mikolcy vel. Mikołaj). Być może nowo powstała w tym okresie wioska uzyskała nazwę właśnie po pierwszym proboszcz w Kotach i Tworogu.
Michał Dramski
Autor dziękuje Pani Katarzynie Mańko za korektę tekstu
Tekst ukazał się w wydaniu nr 185 (09.09.2024 r.)