10 października 2023 r. minęło dokładnie 200 lat od momentu, kiedy wymieniono kopułę wieży kościoła parafialnego w Kotach. Wiemy o tym z dokumentu znalezionego w tej kopule podczas remontu dokonanego w 2003 r. Jego treść publikujemy poniżej.
Na przyszłą rzeczy pamiątkę.
Niech Pan błogosławi tym, którzy będą to czytać!
W roku Pańskim tysiąc osiemset dwudziestym trzecim (1823), za panowania Najmiłościwszego Króla Pruskiego, Fryderyka Wilhelma III, naszego Najłaskawszego Pana, pod patronatem wielce szczodrobliwego kolatora miejscowego kościoła, jaśnie oświeconego pana, Karola, barona von Gastheimb, dziedzicznego pana dóbr tworogowskich, a także pod kierownictwem niżej podpisanego miejscowego proboszcza, przebudowana została zupełnie górna część czyli szczyt wieży tego kościoła – mianowicie wszystko, co wznosiło się ponad murowaną część wieży, ponieważ poprzednia wieża, czy też jej górna część, stała przez lat sto dziewięć już od powstania tego kościoła (czyli od roku 1714) i ze względu na ten upływ czasu cała drewniana więźba tego szczytu była przegniła, a w związku z tym wieża groziła już w najbliższej przyszłości zawaleniem. Na wzniesienie tej budowli wspomniany już powyżej najłaskawszy patron, czyli kolator, który przed sześcioma laty zatroszczył się o wzniesienie na własny koszt kościoła tworogowskiego, także i teraz hojnie dostarczał surowców takich jak drewno, żelazo itp. Ludność parafii pomagała transportem i pracą własnych rąk, natomiast rzemieślników opłacano ze skarbca kościelnego. I tak z Bożą pomocą wieża ta została przywrócona w kształcie lepszym od poprzedniego stanu, a dziś w obecności niżej podpisanych – za których, życzliwy Czytelniku,
zechciej prosić Boga – oraz licznie przyglądającego się ludu postawiono na niej krzyż.
Tłumaczenie: Jan Sinkiewicz (grupa Genealodzy.pl – facebook)
W dniu 10 października 1823 r. dokument podpisali: ks. Andreas Zoglowek – archiprezbiter dekanatu pyskowickiego oraz proboszcz w Tworogu i Kotach; Carl Mader – faktor hutniczy z Kotów; Philipp Kozioł – mistrz budowlany; Anton Heissig – urzędnik skarbowy z Tworoga; Anton Gruner – ślusarz i wykonawca precyzyjnych robót; Joannes Hein – nadleśniczy z Tworoga; Maximilian Zimmermann – organista i nauczyciel z Tworoga. Z powyższego pisma wynika jednoznacznie, że pierwotnie na wieży kościoła w Kotach widniała inna kopuła niż ta, którą znamy dzisiaj. Wymiana miała miejsce w 1823 r. Wersję pierwotną natomiast możemy zobaczyć na szkicu który wykonał ks. Hoscheck w 1795 r. (patrz ilustracja). Obok została umieszczona fotografia kościoła w Doupov (Tuppau) w Czechach (dzisiaj miejscowość ta już niestety nie istnieje). W miejscowości tej urodził się właściciel majoratu tworogowskiego w latach 1684 – 1712, hrabia Jan Franciszek Juliusz de Verdugo. Podobieństwo kopuł obu kościołów jest dość wyraźne. Na ile jednak jest to przypadek, a na ile celowe działanie fundatorów kościoła w Kotach – Panów de Verdugo – tego nie jesteśmy w stanie dzisiaj rozstrzygnąć.
Z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością możemy jednak stwierdzić, iż kopuła na wieży kościoła w Kotach została wykonana z żelaza wytopionego w tamtejszym wielkim piecu. Świadczy o tym podpis złożony przez dyrektora tej huty – Carla Madera, umiejscowiony zaraz obok podpisu proboszcza Zoglowka, a także fakt podarowania żelaza na wykonanie kopuły przez ówczesnego właściciela tych ziem, barona Karola von Gastheimba. Carl Mader (ur. 9 sierpnia 1781 r. w Toszku, zm. 13 marca 1851 r. tamże) zarządzał hutą w Kotach w latach ok. 1810 – 1826.
Przejdźmy teraz do krótkiego przedstawienia pozostałych sygnatariuszy pisma. Na dzień dzisiejszy trudno jest stwierdzić skąd pochodził mistrz budowlany Philipp Kozioł. W 1817 r. w parafialnej księdze chrztów wymieniony został cieśla Philipp Kozieł. To prawdopodobnie on kierował pracami na szczycie wieży kościelnej w Kotach w 1823 r. W latach 20. XIX wieku na ziemiach wchodzących w skład parafii kotowsko-tworogowskiej żył Philipp Kozioł (mieszkał na Żyłce). Ten jednak w księgach parafialnych wymieniany był jako zagrodnik. W 1840 r. w parafialnej księdze chrztów pojawił się „Werkmeister” („mistrz zakładowy”) Philipp Kozioł, mieszkający w Kotach (w tej miejscowości oprócz wielkiego pieca i młyna do rozdrabniania szlaki mieścił się w XIX wieku jeszcze zakład szlifierski, w którym wykonywano kowadła i młoty). „Werkmeister” Kozioł zmarł w dniu 25 lutego 1867 r. w wieku 86 lat. Być może „mistrz zakładowy” Philipp Kozioł i „mistrz budowlany” Philipp Kozioł to ta sama osoba.
Wymieniony pod podpisem księdza Zoglowka „questor Domini” Anton Heissig pełnił w latach 1799 – 1825 funkcję dworskiego „Rentmeistra” (księgowego, skarbnika). Mieszkał w Tworogu i był prawdopodobnie krewnym ówczesnego proboszcza w Kielczy Franza Heissiga. Kolejny z sygnatariuszy – Joannes (Johannes) Hein pełnił w latach ok. 1816 – 1832 funkcję dworskiego nadleśniczego w Tworogu.
Podpisany pod nadleśniczym Maximilian Zimmermann był w latach ok. 1822 – 1850 głównym nauczycielem i organistą w Tworogu. Urodził się prawdopodobnie 12 września 1778 r. w Paczynie koło Toszka. Jedną z pierwszych placówek, w której pracował Zimmermann była szkoła w Kamieńcu. Tam 28 grudnia 1815 r. urodził się jego syn Anton Carl Emanuel, który w dorosłym życiu sam został nauczycielem i od 13 maja 1836 r. do dnia swojej śmierci, czyli do 13 sierpnia 1886 r., nauczał w szkole w Wielowsi (od 14 grudnia 1839 roku jako jej kierownik). Maximilian Zimmermann został powołany na stanowisko głównego nauczyciela w Tworogu po śmierci jego poprzednika Jacoba Mordana (ur. 26 lipca 1775 r. w Bytomiu, zm. 9 września 1821 roku w Tworogu). Do Tworoga został przeniesiony z Żyglina („Amts-Blatt der Königlichen Oppelnschen Regierung” z dnia 7 maja 1822 r.). Tutejszą szkołę objął w kwietniu 1822 roku. Zmarł w dniu 17 maja 1858 r. w Tworogu.
Wymieniony w piśmie Anton Gruner mieszkał w Kotach. Był prawdopodobnie synem ślusarza Michaela Grunera i urodził się 17 czerwca 1784 r. w Tworogu. Około 1808 r. poślubił Marię (Mariannę) Kleiner vel. Kleinert. Z zawodu był kowalem („Handschmied”) i ślusarzem („Schloßer”). Zmarł w sposób tragiczny w dniu 22 listopada 1841 r. W parafialnej księdze pochówków zapisano: „Wpadł do głębokiego dołu, gdzie było dużo wody i utonął”.
Jako ostatni z sygnatariuszy zostanie pokrótce opisany ksiądz Andreas Zoglowek. Urodził się prawdopodobnie 28 listopada 1770 r. w Boryczu, niewielkiej wsi blisko Raszowej w dzisiejszym woj. opolskim (powiat strzelecki). Był synem tamtejszego młynarza Mikołaja i jego żony Jadwigi. Studia teologiczne rozpoczął w 1789 r. Święcenia kapłańskie przyjął 22 grudnia 1792 r. Pomiędzy 1793 a 1802 rokiem służył jako wikary w parafii św. Mikołaja w Lublińcu. Pracę duszpasterską w parafii kotowsko-tworogowskiej rozpoczął najprawdopodobniej 26 sierpnia 1802 r. Okres, w którym przypadło ks. Zoglowkowi prowadzić tutejszą parafię, był bardzo bogaty w wydarzenia historyczne, także i w te ważne tylko dla lokalnej społeczności. W latach 1815 – 1817 doprowadził on do rozbudowy kościoła w Tworogu. W 1822 r. został archiprezbiterem dekanatu pyskowickiego, a rok później przeprowadził wymianę kopuły na wieży kościoła w Kotach, o czym traktuje niniejszy artykuł. Może kiedyś będzie okazja do przedstawienia pełnej biografii ks. Zoglowka, natomiast w tym miejscu warto wspomnieć o pewnym epizodzie z jego życia. Otóż przeszukując zasoby Internetu w celu pozyskania informacji o historii naszej małej ojczyzny, natrafiłem na zdjęcia listu ze stycznia 1824 r. Autorem listu adresowanego do władz sądowniczych w Strzelcach Opolskich był właśnie ksiądz Andreas Zoglowek – proboszcz w Kotach i Tworogu w latach 1802 – 1833. List księdza datowany był na dzień 15 stycznia 1824 r., więc niedawno minęło dokładnie 200 lat od jego napisania. W liście tym ówczesny proboszcz z Tworoga skarżył się na karczmarza z Potępy Franza Borka, że ten nie spłacił w terminie odsetek od zysku z kapitału pożyczki, jakiej miał mu udzielić duchowny. Ksiądz poprosił więc o interwencję władzę sądowniczą (poniżej przetłumaczony list). Franz Borek odziedziczył karczmę w Potępie po swoim ojcu Johanie, który nabył ją ok. 1785 r. Borek wymieniany był w księgach kościelnych jako „karczmarz” jeszcze w 1840 r. Ksiądz Andrzej Zogłowek zmarł o godzinie 7:30 rano w dniu 4 marca 1833 roku w Tworogu. Tutaj też został pochowany. Jego pogrzeb odbył się 3 dni później, o czym świadczy wpis w parafialnej księdze pochówków. Jako przyczynę śmierci podano „Auszehrung”, czyli ogólne osłabienie organizmu. Przed śmiercią zdążył ustanowić jeszcze specjalną fundację, z której odsetki miały być podstawą utrzymywania jednej osoby w tworogowskim „Szpitolu”.
Czcigodny Sądzie!
Jak ogólnie wiadomo, w 1821 roku obecny właściciel karczmy w Potępie – Franz Borek, otrzymał ode mnie pożyczkę w wysokości 150 Courant, wypłaconą mu w talarach, a zabezpieczoną listem hipotecznym wystawionym przez sąd, obarczoną odsetkami z zysku w wysokości 5 procent rocznie, które mają być przez niego spłacane z wyprzedzeniem do 1 stycznia danego roku. Tymczasem ten zalega jeszcze z zapłatą odsetek za 1823 rok i pomimo moich ciągłych napomnień w dalszym ciągu ich nie spłaca. Nie widzę więc innego wyjścia, jak tylko posłusznie zwrócić się do Czcigodnego Sądu o pomoc. Proszę więc, aby ww. wymieniony dłużnik został przywołany do wykonania swej powinności, a w razie konieczności do wymuszenia na nim wypłacenia należnych mi odsetek z zysku za 1823 rok w wysokości 7 Rth i 15 srebrnych
groszy Courant.
Przesyłając wyrazy należnego szacunku dla Czcigodnego Sądu, oczekuję na rychłe
rozpatrzenie mojej prośby.
Tworóg, dnia 15 stycznia 1824 roku.
Najbardziej oddany
Ks. Andreas Zoglowek,
Dziekan i proboszcz.
Michał Dramski
Autor tekstu dziękuje Katarzynie Mańko
za korektę.
Źródła:
- Kserokopia dokumentu spisanego na okoliczność zakończenia wymiany kopuły wieży kościelnej w Kotach z dnia 10 października 1823 roku (zbiory własne autora).
- Księgi metrykalne parafii pod wezwaniem św. Antoniego w Tworogu (www.familysearch.org)
- Jerzy Pawlik „Ksiądz Andrzej Zogłowek”
- „Szkolna i gminna kronika parafii Wielowieś” – Gminny Ośrodek Kultury Wielowieś 2023.
Tekst ukazał się w wydaniu z 11 marca 2024 r. (nr 180)