Nowo-Staro Wieś cz. I

W drugiej połowie lat osiemdziesiątych XX w. ówczesne władze administracyjne na szczeblu wojewódzkim, dokonały zmiany dotychczasowej nazwy sołectwa Nowa Wieś w gminie Tworóg, aby możliwe było dokładniejsze zlokalizowanie popularnej nazwy wsi spotykanej w wielu regionach kraju. Powstała więc Nowa Wieś Tworoska, ogólnie niezbyt akceptowana przez miejscowych Ślązaków. 

Rodzima, starsza wiekiem górnośląska ludność sołectwa, leżącego w bezpośrednim sąsiedztwie Tworoga, nie mówi inaczej o swojej wsi, jak tylko Nowo Wieś. Wynika z tego prosty, logiczny wniosek, że wcześniej musiała być Staro Wieś. Zapewne tak było, gdyż jeszcze do niedawna nazwą Staro Wieś określano obszar przy drodze z Hanuska, aż do rozwidlenia dróg, gdzie jest tzw. małe rondo z wiekowym dębem.

Dzieje ze Starą Wsią w nazwie to wcześniejsze czasy, kiedy wdowa po hrabim Collonie, hrabina Anna de Bees, sprowadziła z ościennych wsi osadników do porządkowania lasów, biegnących w kierunku Mikołuszki. Powstała osada, a przy niej nowa droga łącząca trakt z Hanuska i Mikołuszki, przy której leśni osadnicy dzierżawili spore połacie gruntów rolnych i leśnych, budując tam swoje domy, obejścia, jak również zabudowania gospodarskie. Równie interesującą, miejscową ciekawostką jest leśna droga biegnąca z Osieka na StaroNowo Wieś i dalej do Tworoga, równolegle do Wody Granicznej przy jej prawym brzegu. W przeciwnym kierunku, leśna droga prowadziła w stronę Starego Boruszowca i Mikołuszki. Obie leśne osady leżały na skraju koszęcińskich lasów z rezerwatem boruszowickich dębów. Co roku, o tej samej porze, drogą tą wędrowały tabory Romów, więc leśny trakt popularnie nazywano Cygańsko Droga. Za brodem na Osieku (przysiółku Nowyj Wsi) Cyganie rozbijali swój obóz na kilka dni. Miejsce to nazywano  Zielonkowy Las. Romowie i Romki, wyróżniający się orientalną urodą, byli nie lada atrakcją dla miejscowych. Najmłodszych natomiast przestrzegano przed Cyganami, którzy rzekomo zabierają ze sobą niegrzeczne dzieci. W czasie swoich wędrówek Romowie dorabiali sobie kowalstwem i cynowaniem kotłów np. do wyrabiania ciasta chlebowego w piekarniach. Podkuwali konie, naprawiali lemiesze pługów, a kowalskie roboty wykonywali tanio i solidnie. Nic dziwnego, że ich obecność nie była na rękę miejscowym rzemieślnikom. Powiedzenie „Kowal zawinił, a Cygana powiesili” bierze się zapewne stąd, że ci przygodni wędrowcy, dobrze znający swój fach, byli niewygodną konkurencją dla miejscowych rzemieślników.

Nowy przysiółek powstał za Starą Wsią. Nową osadę leśnych robotników, utworzoną za sprawą wspomnianej hrabiny Anny de Bees w 1756 roku, nazwano Anna-Wieś. Nazwa Anna-wieś nie utrzymała się długo, gdyż już w 1792 roku, przy chrzcie Jasia Johanna Polotzka (Poloczka), ówczesny proboszcz odnotował – urodzony we wsi Neudorf, co w dosłownym tłumaczeniu brzmi Nowa Wieś. Wieś Neudorf widnieje na mapie parafii Tworóg, sporządzonej przez ks. Walentego Hoschecka (Hoszka) w roku 1795.

Wracając do niepublikowanej nazwy Staro Wieś, w wielowiejskich  księgach chrztów z lat 1638-1642, odnotowano miejsce urodzenia dwójki dzieci, ochrzczonych przez proboszcza ks. Simona Polonidesa z Wielej Wsi, który mówił o sobie Szymon Polaczek. W książeczkach zatytułowanych „Ze wspólnego sztambucha”, opublikowanych w 2002 roku przez ks. Henryka Gawełczyka, odnotowano  miejsce urodzenia dwójki dzieci – Trzęsigłówki – a ks. proboszcz opatrzył notatkę uwagą: „co to są te Trzęsigłówki w pobliżu  Kotów i Tworoga?”

W tym miejscu można zaryzykować hipotezę, że owe Trzęsigłówki, to istniejąca od dawna Staro Wieś koło Tworoga. Pozostałe nazwy parafialnych wsi, widniejące w wykazie powyższych chrztów, można zidentyfikować i porównać do istniejących obecnie sołectw, leżących we współczesnej gminie Tworóg. Pośród starszych mieszkańców Nowej Wsi Tworoskiej do dzisiaj zachowała się nazwa Staro Wieś, a nie Trzęsigłówki, sugerowane przez ks. H. Gawełczyka. Nazewnictwu skojarzonym z Trzęsigłówkami, służyć mogą dwa nazwiska, mianowicie Trzęsimiechy i Maligłówki, które spotkać można w księgach chrztów z początków XVIII wieku. Przypuszczać można, że Trzęsigłówki utworzono od nazwisk pierwszych osiedleńców, o nazwiskach Trzęsi-miech i Mali-główka. Wymienione powyżej nazwiska, spotkać można  było dawniej i obecnie w okolicznych wsiach.

W czasach, gdy powstawała Anna-wieś, sąsiednia Staro Wieś była bardzo rozległą wsią i od wschodu graniczyła z włościami hrabiego Łazarza von Donnersmarcka z Nakła. Obszary hrabiego sięgały od Sowic do Pniowickich Lasów położonych nad Wodą Graniczną na Osieku. Jak pokazano na mapie ks. Hoszka z 1795 roku, przysiółek Osiek należał jeszcze do włości de Colonnów i de Verdugo w majoracie tworgowskim, obejmującym parafię Tworóg.

Posługując się dalej nieudokumentowaną hipotezą, przyjąć można, że owa Staro Wieś, powstała w okresie wojny 30-letniej lub tuż po niej, to jest w latach 1618-1648. Wówczas księstwo toszeckie podzielono na majorat tworogowski barona de Colonna i dobra braci de Schultzendorff tworząc tzw. Ritter Gut (Dobra Rycerskie). Bracia Andrzej i Adam de Schultzendorf, synowie Jakuba Niwki, sołtysa i właściciela Hanuska, odnotowanego w 1638 roku, za zasługi w wojnie 30-letniej otrzymali tytuły szlacheckie wraz z powyższymi dobrami. Ówczesna nazwa wsi Hanusek-Kleinberg, zmieniona została na Niwka, która nie utrzymała się na długo. Dobra Rycerskie od północy sięgały do Wody Granicznej, nad którą nadrzeczne łąki nosiły nazwę Niwa (zapewne od sąsiedniej Niwki). Nazwą tą posługują się jeszcze do dzisiaj współcześni, starsi mieszkańcy Nowyj Wsi. Zaś prawy dopływ Rybnej-Stoły, na drugim krańcu wsi, płynący przez teren Piasecznej (Strzybnica), nosił nazwę Niwka, pokrywającą się z Niwą na Nowyj Wsi.

Zdj. powyżej – mapa z 1795 r.